Tez düzenleme, tez hazırlama sürecinin son adımıdır. Tez düzenleme işlemi, bitmiş bir tezin teslim edilecek kurumun biçimsel kurallarına uygun şekilde formatlanmasıdır. Tezin üniversitenin istediği tez formatına uydurulmasıdır. Bu açıdan tez düzenleme işlemi için tez formatlama da denilmektedir. Çünkü tezin belli bir formata uygun hale getirilmesi söz konusudur. Ayrıca tez dizayn, tez dizgi ve tez edit ile de tez düzenleme kast edilmektedir.
Bu yazımızda Tez düzenleme nedir? sorusundan ziyade tez düzenleme ile ilgili merak edilenler cevaplanmıştır. Bu yazımızda tez düzenleme hakkında kapsamlı bir inceleme yapılmıştır. Tez düzenleme; yüksek lisans tezi, doktora tezi, uzmanlık tezi, tıpta uzmanlık tezi ve lisans tezi vb. akademik çalışmalar teslim edilmeden önce daha çok ihtiyaç duyulan bir hizmettir. Bu konuda ile ilgili en büyük yanılgı, bunun en sona bırakılmasıdır. Tez formatlama işlemi tez tesliminin aksine tez hazırlamaya yeni başlandığı zaman da yapılabilir. Birçok üniversitenin tez yazım şablonu vardır. Tez yazımına bu şablon ile başlandığı takdirde tez teslimi sırasında uygulanacak tez düzenleme işlemi daha hızlı olacaktır.
Tez Düzeltme, Tez Şekil Düzenleme ve Tez Formatlama
Tez formatlama, tezin şekil olarak düzenlenmesi anlamına gelir. Tez düzeltme ise daha çok tezdeki hataların düzeltilmesi anlamına gelmektedir. Tez düzeltme kapsamında tezdeki biçimsel hatalar da düzeltilebilir fakat genellikle tez düzeltme denilince tezin içerik yönünden düzeltilmesi akla gelmektedir. Bu açıdan tez formatlama, tezin şekilsel olarak düzenlenmesi ve tezin belli bir formata uygun hale getirilmesi anlamında kullanılmaktadır.
Tez Düzenleme Programı ile Otomatik Tez Düzenleme
Tez düzenleme amacıyla birçok program kullanılmaktadır. Fakat bilinmelidir ki otomatik tez formatlama yapabilecek bir tez düzenleme programı yoktur. Tezin düzenlenmesi için birçok program kullanılması gerekmektedir. Bir tez düzenleme programından bahsedilecekse bu, Microsoft Office Word programıdır. Word programı, tez düzenleme programlarının merkezinde yer alır. Tez için yapılacak tez şekil düzenleme işlemine göre farklı programlara ihtiyaç duyulur. Diğer tez düzenleme programlarına EndNote, MAXQDA, Zotero, SPSS, LaTeX, Microsoft Office Excel, Adobe Photoshop, Adobe Reader, Adobe Illustrator, Libre Office ve Open Office örnek olarak verilebilir.
Tez Düzenleme Merkezi ve Tez Düzenleme Ücretleri
Tez Düzenleme Merkezi aracılığıyla tez düzenleme işlemi için destek alınabilir. Bu iş için farklı tez düzenleme ücretleri belirlenmektedir. Tez düzenleme fiyatları için belli standartlar belirlenebilir fakat her tezin düzenleme işlemi ve ihtiyacı aynı olamayacağı için tez düzenleme ücretlerinin aynı olması zordur. Tez düzenleme fiyatları düzenlenecek tezin sayfa sayısı, kaynak sayısı, dipnot sayısı, tablo ve şekil sayısı gibi birçok değişkenden etkilenmektedir. En önemli değişken ise tezin sayfa sayısı ve kaynaklardır.
Tez düzenleme için neden tez düzenleme merkezi seçilmelidir? Tezin düzenlenmesi işlemi herkesin yapabileceği bir işlem değildir. Ulusal Tez Merkezi’ndeki tezleri incelediğiniz zaman aynı üniversitenin tezlerinin bile birbirinden farklı biçimlerde düzenlenmiş olduğunu görebilirsiniz. Oysa aynı tez yazım kılavuzuna göre düzenleme işlemine tabi tutulan tezlerin biçimsel olarak birbirlerinin aynı olması gerekir (içerik olarak mutlaka farklı olmalıdır). Türkiye’de özel üniversite ve devlet üniversitesi olarak birçok üniversite var ve bunlara ait yüzlerce tez yazım kılavuzu vardır. Kişilerin yüzlerce tez yazım kılavuzuna hakim olması ise zordur. Belli bir kılavuza hakim olan bir kişinin bu kılavuza göre kusursuz bir düzenleme yapma ihtimali vardır. Ama tez formatlamanın yalnızca teknik bilgi ile olmayacağını göz önünde bulundurmanız gerekir. Bu yüzden tezinizi Tez Düzenleme Merkezi desteği ile düzenletirseniz hatalı olma olasılığı daha düşük olacaktır.
Tez Düzenleme Nasıl Yapılır?
Tez düzenleme işleminin nasıl yapıldığına ilişkin belli kurallar yoktur. Bunun için “Tez düzenleme nasıl yapılır?” sorusunun net bir cevabı yoktur. Çünkü her şeyde olduğu gibi tez düzenleme işlemi de bilgi ve tecrübe gerektirmektedir. Tez düzenleme işleminin bilgi kısmını tez düzenleme programlarını kullanabilecek teknik bilgi ve tez yazmanın ne demek olduğunu anlayabilecek akademik bilgi oluşturmaktadır. Tez düzenleme işleminin tecrübe kısmı ise tez düzenleme programlarını çok iyi kullanma becerisi, kendi tezini yazma tecrübesi ve defalarca tez düzenleme işlemi yapmış olmaktır. Tez düzenleme işlemi çok ayrıntılı olduğu için bu sayılanların eksik olduğu durumlarda hatalı bir tez düzenleme ortaya çıkması normal bir durumdur.
Tez düzenleme işlemi karmaşıktır ama öğrenilemeyecek bir işlem değildir. Burada önemli olan nokta tez düzenlemeyi öğrenmenin gerekli olup olmadığıdır. Belki de bundan daha önemlisi, tez düzenlemenin tam anlamıyla öğrenilmeden çok işe yaramayacağıdır. Çünkü tez tesliminde enstitü tez formatı kontrolü yapmaktadır. Ufak bir detay atlandığında tez geri dönmekte, eksiklerinin tamamlanması için defalarca enstitüye gönderilmektedir. Bu sebeple çok az kullanılacak bir konuda uzman olmaya çalışmak isteyip istemediğinizi kendinize sormalısınız. Üstelik zorlu bir çalışma ile tezinizi düzenledikten sonra başkasının tezine yardımcı olmak istemezsiniz. Çünkü bir tez düzenledikten sonra yeni bir tez düzenlemek hemen kolay hale gelmeyecektir. Tezinizi düzenlemek için hem tez nasıl düzenlenir diye araştırarak hem tezin nasıl düzenlendiğini öğrenerek hem de tez düzenleme işlemini uygulayarak 1 ay geçirebilirsiniz. Bununla birlikte tezinizi düzenlediğinize inanıp da geri döndüğünü görmek sizi mutlu etmeyecektir. Bu, büyük ihtimalle çok keyifli bir deneyim olmayacaktır.
Tez Nasıl Düzenlenir?
Tez nasıl düzenlenir? Sorusuna gelirken tez düzenleme işlemini öğrenip öğrenemeyeceğiniz ve bunun gerekli olup olmadığı konusunda bir kanıya varmışsınızdır. Unutmamalısınız ki öğreneceğiniz bilgileri belki bir daha kullanmayacaksınız ve bu öğrendiğiniz şeyler zamanla değişecektir. Tez düzenlemek istiyorum diyorsanız öncelikle teknik bilgi ve akademik bilgiye sahip olmalısınız. Ardından aşağıdaki adımları izleyerek tezinizi düzenleyebilirsiniz:
1. Tez Yazım Kılavuzunu Temin Edin
Tez düzenleme işlemi için öncelikle tezinizin hangi kurallara göre düzenleneceğinin belirtildiği tez yazım kılavuzunu temin etmelisiniz. Tez yazım kılavuzunu nasıl bulabilirim? Derseniz bunun için üniversitenizin sitesini ziyaret etmelisiniz. Unutulmamalıdır ki hangi enstitüde lisansüstü eğitim alıyorsanız veya tezinizi hangi kuruma teslim edecekseniz tez yazım kılavuzunu buradan temin etmelisiniz. Tez yazım kılavuzunun güncel olmasına dikkat edin, gerekirse enstitüyü arayıp tez düzenleme işleminin hangi kılavuza göre yapılacağını sorun. Tez yazım kılavuzunu üniversitenizin web sitesinden başka sitelerden veya arkadaşlarınızdan temin etme hatasına asla düşmemelisiniz.
2. Tez Yazım Kılavuzuna Bağlı Kalın
Tezinizi düzenlemek için daha önceki bilgilerinizi bir kenara bırakın. Önceliğiniz tez yazım kılavuzudur. Daha önce hazırladığınız ödevlerde farklı biçimsel kuralları dikkate almış olabilirsiniz. Tez düzenlemeyi zor yapan belki de önceki tecrübelerinizde edindiğiniz bilgilerle çelişen işlemler yapmak zorunda olmanız. Daha önceki tecrübeleriniz sizi geriye ket vurma durumu ile karşı karşıya bırakabilir. Önceki tecrübelerinizi tamamen bir kenara bırakmayacaksınız ama önceliğiniz tez yazım kılavuzunda yazanlardır.
3. Tez Yazım Kılavuzunda Yazanları Adım Adım Uygulayın
Tez düzenleme işleminin en önemli kısmı tez yazım kılavuzunda yazanların harfiyen yerine getirilmesidir. Tez yazım kılavuzunu baştan itibaren atlamadan okuyacak ve bir işlemi yapmadan yeni bir işleme geçmeyeceksiniz. Bu adım çok önemlidir. Çünkü atladığınız bir işlem daha sonra karşınıza çıkacaktır ve bazen atladığınız işlem yüzünden daha önceki yaptıklarınızı tekrar yapmanız gerekecektir.
Tez düzenleme işleminde teknik bilgi ile birlikte akademik bilginin de gerekliliğine işaret etmiştik. Akademik bilgi olmadan tez düzenleme işlemi çok basit kalır. Bu şekilde tezin hatalarının düzeltilmesi mümkün olmaz. Örneğin başlıkları ele alacak olursak; yanlış numaralandırılmış başlıkların düzeylerine göre numaralandırılması ve başlıkların düzeylerine göre sıralanmasında teknik bilgiye daha çok ihtiyaç duyulmaktadır. Fakat hangi başlığın hangi bölümde olması gerektiği, başlığın tez için ne anlama geldiği veya bir başlığın kaç alt başlığının olması gerektiği gibi konularda akademik bilgiye ihtiyaç vardır.
4. Teknik Bilgi ve Akademik Bilginizi Birlikte Kullanın
Tez düzenleme işleminde teknik bilgiye en fazla içindekiler, tablo ve şekiller gibi listelerin otomatik yapılması konusunda ihtiyaç duyulmaktadır. Bu listelerin otomatik yapılması sizin için çok faydalı olacaktır. Eğer el ile yapılmış olursa ufak bir değişiklik yapmak bile sizi çok uğraştıracaktır. Ama listelerin otomatik yapılması sayesinde teziniz sonraki değişikliklerden fazla etkilenmez. Listeyi güncelleyerek sayfa numaralarının güncel olmasını sağlayabilirsiniz.
Tez düzenleme işleminde akademik bilgiye ise en fazla kaynakça düzenleme sırasında ihtiyaç duyulmaktadır. Teknik bilgiyi de kullanarak EndNote ve Zotero gibi programlarla veya Word’ün başvurular bölümünden kaynakçayı otomatik ekletebilirsiniz. Fakat eklenen kaynakça, kılavuzunuzda istenildiği şekilde olmayabilir (çoğunlukla olmuyor). Yine kaynakçada manuel işlem yapmanız gerekebilir. Ayrıca kaynakçayı otomatik eklemenin zahmetli bir iş olduğu da unutulmamalıdır.
Kaynakça düzenlemek apayrı bir uzmanlık gerektirmektedir. Ödevlerde genellikle Apa kurallarına göre düzenleme istenir. Bunun için Apa yazım kuralları tez düzenleme yapmak isteyenlere tanıdık gelmektedir. Fakat sadece Apa kurallarına hakim olmak bile çok kolay bişey değildir. APA Yayım Kılavuzu 343 sayfalık bir kitaptır. Bunun için Apa’ya göre kaynakça hazırlamak da çok kolay değildir. Üstelik Apa kuralları kaynakça düzenlenirken her zaman yetmez. Harvard, Chicago, MLA, İsnad vb. farklı referans sistemleri de bulunmaktadır. Kaynakçanın hangi referans sistemine göre düzenleneceği tez yazım kılavuzunda belirtilmektedir. İşin hesaba katılmamış yanı ise birçok üniversite kaynakçanın bilinen referans sistemlerinden farklı şekilde düzenlenmesini istemektedir. Kaynakça düzenlemek için kaynağın aslına gitmek güzel bir çözümdür. Bunun için Google Akademik sayfasından düzenlemek istediğiniz kaynağı aratabilirsiniz.
5. Kontrol, Kontrol, Sürekli Kontrol!
Düzenlenmiş bir tez teslim edilmeye hazır olmalıdır. Tezinizi enstitüye teslim edince buradaki görevliler tez yazım kılavuzuna göre düzenleme yapılıp yapılmadığını kontrol edecektir. Bulunan eksiklikler sizin düzeltmeniz için bildirilecektir. Burada belki aklınıza çalakalem düzenleme yapıp göndermek gelebilir. Nasıl olsa eksiklerimi söylerler diye düşünebilirsiniz. Fakat teziniz kılavuza çok uygun değilse genel bir şekilde tez yazım kılavuzuna uygun biçimde düzenleyip tekrar teslim etmeniz istenir. Bu nedenle teziniz tez yazım kılavuzuna göre düzenlenmeli ve bunun uygunluğunu defalarca kontrol etmelisiniz.
Tez düzenleme işleminin kılavuza uygunluğunu denetlemeden önce kılavuzda istenilenlerin eksiksiz yapıldığından emin olmalısınız. Daha önce de belirtildiği gibi tez düzenleme işlemi gerçekleştirilirken gözden kaçan ufak bir detay başa dönmenize sebep olabilir. Bir de Word programını çok iyi bilmenizin gerekliliği burada bir daha öne çıkar. Tez düzenleme işlemi devam ederken yeni yaptığınız bir işlem önceki işlemi bozabilir. Bunun için yapılan bir düzenlemenin önceki düzenlemeyi bozmadığından emin olmalısınız. Bazı durumlarda tez düzenini kontrol ederken yaptığınızdan emin olduğunuz bir düzenlemenin bozulmasıyla karşılaştığınızda şaşırabilirsiniz. Tez düzenleme işlemini kontrol ettikten sonra teslim etmeden önce bir de çıktı üzerinden kontrol etmenizde fayda var. Belki bilgisayarda görmediğiniz bir hatayı çıktı üzerinden görebilirsiniz.
Sonuç
Bu yazımızda tez düzenleme nedir ve tez nasıl düzenlenir soruları ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Tez düzenleme kolay bir işlem olmamakla birlikte çalışıldığı takdirde üstesinden gelinebilir. Yazımızda da anlaşıldığı üzere tez düzenleme işlemini gerçekleştirebilmenin genel bir yolu yoktur. Türkiye’deki her üniversitenin ve bunlara bağlı enstitülerin istediği bir tez formatı bulunmaktadır. Teslim edilecek çalışmaların istenilen tez formatına uygun olması gerekmektedir. Bunun için tez formatlama süreci her enstitüye göre farklı işlemektedir.
Tez düzenleme ile ilgili ayrıntılı bilgilere eriştiğiniz yazımızda, bu işlem için en önemli şeyin tez yazım kılavuzu olduğunu gördünüz. Tez sayfa düzenleme, tez yazım kılavuzundaki yönergelere göre yapılmaktadır. Tez düzeltme ile tez düzenlemenin aynı şey olmadığı, tez düzeltmenin tezin içeriği ile tez düzenlemenin ise tezin biçimi ile ilgili olduğu da anlaşılmıştır. Tez düzeltme için akademik bilgiye daha çok ihtiyaç duyulmaktadır. Tez düzeltme tezin içeriği ile alakalı olduğundan tez yazım kılavuzu tez düzeltme için yeterli değildir. Tez düzenleme işlemi, tezin daha çok biçimi ile alakalı olduğu için tez yazım kılavuzu büyük oranda yetmektedir. Fakat tez düzenleme işleminde teknik bilgi ile birlikte akademik bilgiye de ihtiyaç olduğundan tez yazım kılavuzuna göre düzenleme yapabilmek için akademik bir eğitim almış olmak da gerekmektedir.
Tez düzenleme işlemi nispeten karmaşık bir süreç olduğundan otomatik tez düzenleyen bir program yoktur. Bu sebeple otomatik tez düzenleme mümkün değildir. Tez düzenleme programı olarak nitelendirilebilecek programlar, tez düzenleme işlemine yardımcı programlardır. Hatasız bir tez düzenleme yapabilmek için tez düzenleme programlarından yararlanmalı ve bunları ustalıkla kullanabilmelisiniz.
Son Söz
Son söz olarak, tez düzenleme kimsenin yapamayacağı zorlukta bir işlem değildir fakat ayrıntılı olması tez düzenlemeyi zorlaştırmaktadır. Kişinin hayatında çok az ihtiyacı olduğu ve karmaşık olduğu için çok zaman harcayarak tez düzenleme işlemi yapabilirsiniz. Unutulması gereken nokta, tez yazım kılavuzunda belirtilen her şeyi yapsanız da başka eksikler çıkabilir. Çünkü tez yazım kılavuzunda her şey ayrıntılı olarak yazılmaz. Sadece kaynakça düzenleme konusunda yönlendirilen APA kurallarının yer aldığı APA Yayım Kılavuzu 343 sayfadan oluşmaktadır. Durum böyle iken her şeye ayrıntılı olarak yer verilecek bir tez yazım kılavuzunun binlerce sayfa olması gerekir. Bu sebeple tez düzenlemek için strese girmemek ve çok zaman harcamamak için Tez Düzenleme Merkezi tercih edilebilir. Burada belli standartlara göre belirlenen tez düzenleme ücretleri ile güvenli bir şekilde tez düzenleme işlemini gerçekleştirebilirsiniz.
